"Hac Yolunda Bir Karınca"

"İlim, gurbette vatan; cehalet, vatanda gurbettir." İbni Rüşd

30 Nisan 2021 Cuma

İlme Adanmış Bir Hayat: Mehmet Genç’i Anmak ve Anlamak

 


 İlme Adanmış Bir Hayat: Mehmet Genç’i Anmak ve Anlamak

1 Mayıs Cumartesi günü saat 14:00'te merhum Mehmet Genç hocamıza dair bir program düzenlenecek. Program Youtube Üzerinden canlı yayınlanacak. 

***

"Bir İmparatorluğun İktisat Tarihçisi" Mehmet Genç (Derleme)

  "Bir İmparatorluğun İktisat Tarihçisi" Mehmet Genç (Derleme)Yakın zamanda bu dünyaya veda eden merhum Mehmet Genç hocamızın ardından yazılan yazılar ile hayatta iken gerçekleştirmiş olduğu söyleşi ve röportajlardan bir seçki derlenerek okurların ve araştırmacıların...
Share: 

Share:

28 Nisan 2021 Çarşamba

KENAN YILDIZ'DAN BİR VEFAYAT YAZISI: MEHMET GENÇ (1934-2021)


 KENAN YILDIZ'DAN BİR VEFAYAT YAZISI: MEHMET GENÇ (1934-2021)

Kenan Yıldız, merhum Mehmet Genç hocamıza dair bir vefayat yazısı kaleme aldığını ifade ederek yazısından bir kesit paylaştı... 


Detaylar metin yayınlandığında...


Share:

Hüseyin Hatemi'den Merhum Mehmet Genç'e Dair...


Hüseyin Hatemi'den Merhum Mehmet Genç'e Dair...

Hüseyin Hatemi hoca, kendisine yöneltilen, "Tanışıklığınızı sordular biraz bahseder misiniz?" sorusu üzerine Twitter aracılığı ile aşağıdaki yanıtı verdi:


"Asistanlık süremde İstanbul Üniversitesi’nde İktisat, Hukuk fakülteleri birbirine daha yakındı. Öğretim kadrosu dardı, arkadaşlık ilişkileri güçlüydü. Karşılıklı ziyaretler yapılırdı.  Rahmetli Mehmet Bey'le sık görüşürdüm. 

Güler yüzlü çelebi bir zat idi. 1969'da birkaç kez Marmara Kıraathanesi’nde de görüştük.

 "Rastlasam orda eğer hazreti Mehmet Genç'e
  Kahve’den ayrılamam ben tabii erkence
  Sohbetinden alınır âb-ı hayât te’sîri
  Şehd u şekker gibidir tarz-ı beyânı bence"

 dörtlüğünü bu vesile yazmıştım maalesef mekân ayrılığı vs. 
Dolayısıyla sonraları pek görüşemedik ama kalbî ilişkimiz kopmadı. İnşallah berzah âleminde ve sonrasında tekrar mülâkıy oluruz. Evvel giden ahbâba selâm olsun erenler!
Allah rahmet buyursun."


Share:

26 Nisan 2021 Pazartesi

Murat Çizakça | Anma Yazısı / Necrology: In Memoriam Mehmet Genç


Murat Çizakça*

Anma Yazısı / Necrology: In Memoriam Mehmet Genç**

On March 18th, 2021 Mehmet Genç, an eminent Ottoman economic historian passed away. Together with Ömer Lütfi Barkan and Halil İnalcık, he is considered to be one of the founding fathers of Ottoman economic history.1 It can be said that, with his demise and thanks to his work, the age of the foundation of Ottoman economic history has now come to an end and the discipline has emerged as an indispensable part of world economic history.


Genç’s so-called “tripot model” is considered to be the most comprehensive and well-understood model of the Ottoman economy. This was confirmed by the well-known Dutch economic historian Wantje Fritschy, who told me in a conference in Italy that she had started to learn Turkish in order to read Genç in his own language. Her reasoning was simply that comparative history of European public finance has to incorporate Ottoman public finance, which cannot be comprehended without Mehmet Genç and to understand Genç truly, one should read him in his own language.

In 1974, I was a Ph.D student at the University of Pennsylvania. The thesis committee had insisted that my thesis should be read and approved by an international authority first. They suggested Ömer Lütfi Barkan. I returned to Turkey and managed to persuade him to supervise my work. He told me to write a preliminary report and to see him in one year’s time.

A year later I went to Istanbul to his office with my completed report. He read it. Said, “fine”, and then called someone to come to his office. A few minutes later a man in his late thirties entered with a big smile. That’s how I met Mehmet Genç for the first time. After introducing us to each other Barkan said to him:

“I am quite old and may not see the completion of this young man’s thesis. If that’s the case, then I want you to supervise it”.

Then turning to me he continued:

“If I cannot continue supervising your thesis, you should do everything he says as if I have said it.”

This is how Mehmet Genç was formally made my teacher. It was the decision of the greatest authority of Ottoman economic history.

Five years later Barkan passed away. I had completed my thesis one year before and had it approved by the committee at Penn. Meanwhile, Mehmet Genç was chasing perfection. With Barkan’s demise, he stopped writing his thesis altogether. I understand perfectly well why he did so: there was nobody else left capable of judging his work and he was not going to be examined by someone less qualified than himself. Rejecting the usual, established norms and procedures of an academic career, he simply continued his research. To its credit, the Faculty of Letters of the University of Istanbul conferred him with an honorary Ph.D in 1996. He had certainly not asked for it, it was bestowed.

The main question he was after, pertained to the European industrial revolution and how it affected Ottoman industries. Naturally, he was expecting serious decline in Ottoman industrial performance that was facing the full force of the industrial revolution. Although Ottoman archives are very rich and contain some 400 million documents, they are state archives and look at economic phenomena mainly from the perspective of the state. Consequently, he could not find reliable long term industrial production data. Instead, he decided to look at taxes paid by the Ottoman industries. Since he was expecting declining industrial performance, taxes paid by these industries should also have declined.

But his research yielded totally unexpected results. After examining tax data of nearly all the major industries he ended up getting flat lines! Yes, years’ of research yielding just flat lines! It was as if Ottoman industries were operating behind a powerful protective shield and were not affected by the industrial revolution at all. As fellow researchers, we can well imagine the frustration and bewilderment he must have felt. Inevitably, he succumbed to a severe depression but then recovered and did return to the archives to determine why his data were yielding such strange trends. His perseverance led to the discovery of the muaccele component of the malikâne system and he succeeded to finally observe the actual industrial trends.

Next came the discovery of the esham system. Combination of the two systems was tantamount to the discovery of the modus operandi of the Ottoman public finance from 1695 until the nineteenth century. It pointed out to the remarkable ability of the Ottomans to reform their public finance in response to military crises. There is no doubt that it was this ability behind the longevity of the Ottoman state. Indeed, the period 1695-1921 known as the “era of decline” actually lasted for more than 200 years. He often compared this protracted “era of decline” to the entire life span of the Soviet Union that had lasted merely 70 years in comparison.

He was invited to the Soviet Union during the 1970s. Upon his return, we met in Üsküdar. Enjoying the nice weather and the superb view of the historical peninsula, I asked him about his observations of the great power to the North. He replied in two words:

“Perfect failure”.

Surprised, I asked for the details. He then began a long explanation that was reminiscent of the Ottoman economy. I remember thinking, perhaps a little unkindly:

“He is so imbued with the Ottomans that he sees them in everything else”.

Eventually, I couldn’t help remarking:

“What you are describing is just like the Ottoman economy”. When he replied affirmatively, I said,

“But we all know how the Ottoman empire ended”. He said,

“This one will end too, but neither I nor even you will see it!”

As a matter of fact we both did. He had erred not in substance but in timing.

So, back in the 1970s when it was commonly thought that the Soviet Union would only end as a result of a nuclear war and a global catastrophe, Mehmet Genç knew that it would simply implode because it was a “perfect failure”.

Discovery of esham has important implications from the perspective of modern Islamic economics and finance as well. This is because, it enables the state or the private sector to raise funds from the public without the rate of interest. Thus, if modernized, it would be the perfect instrument for public borrowing in the Islamic world. Notwithstanding this fact, the insistence of Islamic countries not to apply it for contemporary public borrowing calls for further research.

After the double institutional discovery of malikâne and esham just explained above, Genç unleashed a comprehensive synthesis. This was nothing less than a thorough explanation of the entire Ottoman economic doctrine. Briefly referred to above as “Genç’s Tripot”, the model is composed of three principles: provisionism, fiscalism and traditionalism, which he argued acted as a sophisticated system of co-ordinates. During our many discussions of the model, I had suggested that he should add waqfs as the fourth leg to it. He did not reject the idea and eventually came up with a superb paper.2 As the title of the paper indicates, he seems to have thought seriously about moving on to a four legged table from the tripot!

Another very important argument of this paper needs to be mentioned here. He has argued that while taking an important decision, Ottomans always examined it according to three criteria:

1) It should be useful to the state

2) It should be useful for the public

3) It should not harm anybody.

As any economist would recognize, we see the origin of the concept of Pareto Optimum here. Indeed, these criteria suggest that as we take one by one decisions each one of which is useful to the state and or to the public, WITHOUT harming anybody, we approach to the optimum. I think, Genç has informed us about what we should call the Ottoman optimum!

Finally, I am also convinced that his model can be hugely important for Byzantine historians. It is inevitable that there should be significant continuity in the economic institutions of these two empires that have ruled over the same geography for so many centuries. Thanks to the Genç model, Byzantine economic historians can now study the quite well-known modus operandi of the Ottoman state, which they can then take as a hypothesis to discover the much less well-known modus operandi of the Byzantine state.

While I am putting an end to this obituary, I am filled with overwhelming sadness. While I have lost a marvellous teacher and friend, economic history has lost a giant.

* Prof. Dr., KTO Karatay University, Faculty of Economics and Administrative Sciences, Department of Islamic Economics and Finance – Konya/Turkey ORCID ID: 0000-0003-2169-506X mcizakca@gmail.com

**You can refer to this article as follows: Çizakça, Murat. “In Memoriam Mehmet Genç.” bilig, no. 97, 2021, ss. VII-XI. 

 Notes 

1.  Some might argue that other great names such as F. Köprülü, H. Sahillioğlu and M. Kütükoğlu should also be included in this list. But Köprülü was a legal and institutional historian while Sahillioğlu and Kütükoğlu focused on specific subjects. None of them attempted an overview of Ottoman economic history.

2. Mehmet Genç, “Klasik Osmanlı Sistemi ve Vakıflar” (The Classical Ottoman System and Waqfs), Vakıflar Dergisi, 42, Aralık 2014.




Share:

23 Nisan 2021 Cuma

Prof. Dr. Şevket Pamuk: "AKADEMİK YÖNÜYLE MEHMET GENÇ"

 

Prof. Dr. Şevket Pamuk: "AKADEMİK YÖNÜYLE MEHMET GENÇ"


Share:

Prof. Dr. Murat Çizakça: "Mehmet Genç ve Cennet"


Prof. Dr. Murat Çizakça:
 "Mehmet Genç ve Cennet"


Share:

Artvinli İktisat Tarihçisi "Mehmet Genç" Adına Söyleşi Düzenlendi


Artvinli İktisat Tarihçisi "Mehmet Genç" Adına Söyleşi Düzenlendi

Artvin'de, Kafkasör Kültür, Turizm Ve Sanat Festivali Etkinlikleri Kapsamında "Tarihçi Mehmet Genç" Söyleyişi Düzenlendi.

Artvin Valiliğince organize edilen ve Artvin Adalet Sarayı Toplan Salonunda düzenlenen, oturum başkanlığını Genç'in sınıf arkadaşı ve şu anda da Bilgi Üniversitesi'nde öğretim üyesi arkadaşı olan Prof. Dr. Mete Tunçay'ın yaptığı söyleşiye, Prof. Dr. Murat Çizakça, Prof. Dr. Erol Özvar, Artvin Valisi Cengiz Aydoğdu, Cumhuriyet Başsavcısı Uğur Yiğitbilek, Artvin Belediye Başkanı Dr. Emin Özgün, Artvin Çoruh Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mehmet Duman, İl Emniyet Müdürü Necmettin Emre, bazı daire amirleri ile vatandaşlar kaldı. Söyleşinin ev sahipliğini yapan Vali Aydoğdu, açılış konuşmasında, iktisat tarihçisi Mehmet Genç'i, Nüfus ve Vatandaşlık Genel Müdürü iken tanıdığını, Genç'in Artvinli olduğunu Artvin'e vali olduktan sonra olduğunu öğrendiğini söyledi. Mehmet Genç'in öğrencisi olmadığını belirten Vali Aydoğdu, kendisinin öğrencisi olmadığı, yazdıklarının hep öğrencisi olduğunu ve bundan sonrada olacağını belir. Oturum Başkanı Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mete Tunçay, yaptığı konuşmasında, Mehmet Genç'in Türkiye'de iktisat tarihi konusunda en ileri durumdaki iktisat tarihçisi olduğunu söyledi. Genç'in, İstanbul'daki Osmanlı Arşivi'nden birçok memur neslini emekli ettiğini belirten Prof. Dr. Tunçay, şunları söyledi:

"Ben Mehmet Genç'in Siyasal Bilgiler Fakültesi'nden sınıf arkadaşıyım. Beraber mezun olmuştuk tam 50 yıl önce. Şimdi Artvin Valiliği büyük bir kadirşinaslık göstererek Genç'in adını buradaki bir kültür evine verdi. O vesile ile Mehmet Genç'in de kaldığı önemli iki iktisat tarihçisi arkadaşın da kaldığı bir toplan yapıldı. Mehmet Genç'in tarihçiliğine dair konuşmalar yapıldı. Kalabalık da bir dinleyici kitlesi vardı. Bunun çok güzel bir şey olduğunu düşünüyorum. Ben de iftihar ettim arkadaşımla. Mehmet Genç'in tarihçiliğinden bahsetmek bana pek düşmez. Çünkü o iktisat tarihi çalışıyor benim çalıştığım tarih türü ise düşünce tarihi. Ama Mehmet Genç hiç şüphesiz Türkiye'de iktisat tarihi konusunda en ileri durumdaki arkadaşımızdır. Mesela İstanbul'daki Osmanlı Arşivi'nden birçok memur neslini emekli etmiştir. Hala orada ve yeni şeyler öğrenmeye devam ediyor. Belki Mehmet Genç'in örneğinden alınması gereken en büyük ders onun öğrenme merakıdır. Benim elimde görmediği bir kitabı görürse mutlaka onu elimden alır ya fotokopisini yaptırır ve mutlaka her şeyi öğrenmek ister. Bu Mehmet Genç'in en çok örnek alınması gereken özelliğidir. Hala orada ve yeni şeyler öğrenmeye devam ediyor" dedi.

Konuşmacılardan Prof. Dr. Murat Çizakça ise, Mehmet Genç'in günümüzün Osmanlı İktisat Tarihi konusunda en büyük otoritelerinden biri olduğunu, bu konuda çok önemli çalışmaları bulunduğunu söyleyerek şunları kaydetti:

"Mukata çalışmaları, sanayi çalışmaları, Osmanlı sanayi kurumu bütün bunları açıklayan, bütün bunları çalışmalarıyla ufuk açan ve en iyi tanıyan bilim adamlarımızdandır". 

Konuşmacılardan Prof. Dr. Erol Özvar da, Osmanlı tarihi konusunda yetişmiş çağımızın özellikle de son dönemin en önemli araştırmacılarından, bilim adamlarından biri olduğunu belirterek, şunları söyledi: 

"Mehmet hocamız Osmanlı Tarihi konusunda yetişmiş çağımızın özellikle de son dönemin en önemli araştırmacılarından bilim adamlarından biridir. Bunları anlatmak tabi çok uzun sürer ama belki bir iki hususu dile gerebiliriz. O da şudur, Mehmet hocamız özellikle Osmanlı tarihine yanlı bakışın değişmesi konusunda yaptığı çalışmalar dikkat çekicidir. Osmanlı Devleti'ne olan bakışta doğruluk perspektifini germesinde çok önemli katkıları bulunmuştur. Yani 19. yüzyıldan beri hep söylene gelen devletin 16. yüzyılın sonlarından ibaren bozulduğu, bozulma devri işte tarihten kalkma gibi yaklaşımları değiştirmiştir. Mehmet hoca Osmanlı Devleti'nin 16. yüzyıldaki kadar 18. ve 19. yüzyılda bile ayakta kalmaya direndiği ve yeni kurumlar geliştirmeye çalıştığını yaptığı çalışmalarla göstermiştir. Bu belki de Mehmet beyin en önemli katkılarından bir tanesidir. Bunu özellikle anmak gerekir. Bir başka katkısı da belki genç akademisyenler açısından ifade etmek gerekir, o da Osmanlı tarihi çalışmalarında arşivin önemini yaptığı çalışmalarla göstermesidir. Yani Osmanlı tarihi çalışılacaksa mutlaka Osmanlı arşivlerinden çalışılmalıdır. Şüphesiz Osmanlı arşivleri kadar konuya göre belki diğer arşivlere de inmek sureyle arşivlerden istifade etmek gerektiğini yaptığı konuşmalarla yazdığı makalelerle ve kitabıyla ortaya koymuştur." 


Kaynak:
27/06/2009, http://www.hopam.com/icerikdetay.php?iid=7215
Share:

"Bir İmparatorluğun İktisat Tarihçisi" Mehmet Genç (Derleme)

  

Mezuniyet kepi
"Bir İmparatorluğun İktisat Tarihçisi" 
Mehmet Genç 
(Derleme)

Yakın zamanda bu dünyaya veda eden merhum Mehmet Genç hocamızın ardından yazılan yazılar ile hayatta iken gerçekleştirmiş olduğu söyleşi ve röportajlardan bir seçki derlenerek okurların ve araştırmacıların istifadesine sunulmuştur[1]İktisat tarihi ya da işletmecilik tarihi konuları başta olmak üzere araştırmacılar için bir “deniz feneri” olarak görülen ve Şevket Pamuk hocanın ifadeleriyle “Bir İmparatorluğun İktisat Tarihçisi” olan merhum Mehmet Genç hocamız hakkındaki bu mütevazı çalışmanın yararlı olması dilekleriyle…

 

 

23 Nisan 2021, Cuma
 
Muhammet Negiz
mnergiz@live.com


İNDİRMEK İÇİN TIKLAYINIZ.






[1] Kısa sürede ulaşılabilen yazılar çalışmaya dâhil edilmiştir. Kişi ve kurum ayrımı yapılmamıştır.


Share:

16 Nisan 2021 Cuma

İktisat Tarihinde Bir Müçtehit: Mehmet Genç

 

İktisat Tarihinde Bir Müçtehit: Mehmet Genç

Arşiv pîri Mehmet Genç’in çağdaş bir klasiğe dönüşen kitabının önsözünün sonundaki şu satırları, çalışmalarının gelebildiği yere yaptığı vurgu bakımından çok önemlidir: 
“Yapılması gereken bütün çalışmaları yapılmış olanlarla karşılaştırdığım zaman, Hac Yolunda Bir Karınca’dan daha iyi bir durumda olmadığımı düşünmekten kendimi alamıyorum.”

Osmanlı iktisat sisteminin nasıl anlaşılması gerektiği hakkında öteden beri yapılan çeşitli araştırmalara hâkim olan yaklaşımlara karşı, bilhassa yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaygınlık kazanan bakış açıları sayesinde sadece bir dönemin iktisadi düzenini değil aynı zamanda zihniyet dünyasını anlamayı da mümkün kılmıştır. Buna rağmen Türkiye’de 1960’ların başlarında aydınların Osmanlı tasavvuru ana hatları itibarıyla Mehmet Genç’in de altını çizdiği üzere “olumsuzluğunda çok az gedik bulunan karanlık bir tabloydu.” Onun hayatını, tarihçi olarak yazdıkları çerçevesinde analiz etmek aynı zamanda “çağdaş bir mitostan ibaret” bu hususu göz önünde bulundurmayı gerektirir. Bir kere kendisinin tecrübesi, Osmanlı iktisat tarihinde benzeri olmayan bir tecrübedir. Kuşkusuz muazzam okuma şevkini her ne olursa olsun arşiv temelli bir çalışma ile başka ufuklara taşımayı başarmıştır. Hiç kimsenin aklına gelmeyen çıkarımlar yaptığı bilinmiyor değildir. Aslında tarihsel iktisatçının devlet, ekonomi, sosyoloji gibi çok farklı disiplinlerin kesişim noktasında bir ömür süren yolculuğu karşılaşma, anlama ve kayboluşla özetlenebilir.

 

Karşılaşma ve Anlama İhtiyacı

Çok sık dile getirilen bir tespit Mehmet Genç’in ayrıntılı veriler ve bilgiler ihtiva eden Osmanlı arşiviyle ilişkisi üzerinedir. Burada çalışanlar onu orada saçları ağaran, gözlüklerini burnunun ucuna düşürüp belgelere gömülmüş, yüzündeki sert çizgilerle karşısındakilerde saygı uyandıran mütevazı bir öğrenci gibi arayışlarını sürdüren bir araştırmacı diye tasvir ederler. Elbette medeniyet dönüşümüyle yakından ilgilenen Genç’in temel çıkış noktası, Türkiye’deki kültürde vuku bulan değişmenin mahiyetiydi. Gençliğinde Batı, Doğu ve İslam felsefesi okumaları yapsa da bunlar kendisine herhangi bir çözüm yolu sunmadı. Bunun üzerine ilgisini önce sosyolojiye ardından iktisat ve tarih ekseninde disiplinlerarası bir alana kaydırır; bir disiplinin nosyonundan ziyade başka alanların birikiminden haberdar olarak yola koyulur. Dolayısıyla Türkiye’de çok büyük medeniyet değişmesi yaşandığının farkında olarak, dahası bunun oluşturduğu travmayla geçmişi anlamak isteğiyle hareket ettiği için ömrünü arşivde geçirdiği söylenebilir.

Kendisi 1960’ların ikinci yarısında arşive gittiğinde Osmanlı arşivinin yüzde onu ancak açılmıştı. Günümüzde bu oran yüzde sekseni geçti ve süreç hızla devam ediyor. Türkiye’deki arşivin dünyanın sayılı arşivleri gibi çok düzgün ve hızlı hizmet veren bir nitelikte olduğunu dile getirdiği de göz ardı edilmemeli. Gelgelelim yıllarca arşivlerde çalışarak bir model inşa eden özgün tarihçinin adını uzun zaman yakın çevresinden ve çalıştığı alana ilgi duyanlardan başka kimsenin bilmemesi de bu hakikatin başka bir yönüdür. Her şeyi içerme iddiasını yansıtan dünyada tarihçiliğe odaklanan bir kitapta yer almaması ise en hafif tabirle Genç’in açtığı çığırın farkına varılmamasıyla açıklanabilir.

Mehmet Genç bir söyleşisinde yakından tanıdığı Alman felsefesi üzerinden çok kıymetli çalışmaların altında yatan karşılaşmayı ve sonrasını harika bir şekilde hülasa eder: “Nietzsche uçurumun içine bakarsan uçurum da senin içine bakar, diyor. Ben Osmanlı uçurumunun içine baktım. O da bana baktı. Ve neticede âdeta kaynaştık. Aslında benim için ilk darbe, ki en şiddetli ve etkili olanı ekseriya odur, Osmanlı ile karşılaşmadır. Bu karşılaşma ve anlama ihtiyacı hiç bitmedi.”

Şu hâlde Mehmet Genç’i anlamak için kendisini sadece birkaç ismin veya konunun içine hapsetmekten kaçınmak şarttır. Amaç sadece Genç’in tarihçiliğinin belli boyutlarını anlamaktan ibaret bulunsa bile, onun sosyo-kültürel çevresine ve yetişme şartlarına bakmak zorunluluğu vardır. Dolayısıyla hayat serüveninin ayrıntılarının bilinmesi, kendisinin 2000’de Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi adıyla kitaplaşan, geniş bir okuryazar kitleye ulaşmasını sağlayan makalelerinin, konuşmalarının ve diğer metinlerinin anlaşılmasının başlangıç noktası olacaktır. Arşiv pîri Mehmet Genç’in çağdaş bir klasiğe dönüşen kitabının önsözünün sonundaki şu satırlarını okuyarak devam edelim: “Yapılması gereken bütün çalışmaları yapılmış olanlarla karşılaştırdığım zaman, Hac Yolunda Bir Karınca’dan daha iyi bir durumda olmadığımı düşünmekten kendimi alamıyorum.”

Mehmet Genç cenazesinden

Artvin, İstanbul ve Ankara Üçgeni

İnsan, şairin dediğinin aksine yaşadığı yerden çok doğduğu yere benzer. Dünyaya geldiği yerle ilgili anıları çok az olsa da bu böyledir. Hatırlayamayacak kadar içli dışlı olmakla da ilgisi kurulabilir bunun. Mehmet Genç 1934’te sonbaharla kış arasında paylaşılamayan kasımda Artvin Arhavi’nin sınıra yakın Kemerköprü Köyü’nde doğdu. Babası Ali Rıza Bey ufku açık bir insandı fakat oğlu dünyaya geldiği yıllarda kan davası yüzünden yargılanıyordu. Beş yıla yakın tutuklu kalan ve ardından serbest bırakılan babası, aynı koğuşta kaldığı medreseli bir kişiden Arapça, tefsir ve hadis okur. Genç’in dinî sohbetlerin eşlik ettiği çocukluğunda, hep tarlada çalıştığı için oyun oynayacak vakti yoktu hiç. Deniz motorlarıyla Rize’ye, Hopa’ya hatta Trabzon’a gitmenin kolay olduğu 1930’larda kara yolu imkânı bulunmadığından, şehir merkezine gitmek çok zordur. Belki de Genç’in kendisini Artvin’e götürecek biricik vasıta olan kamyonu ilkin 1940’ların ikinci yarısında gördüğü düşünülürse, durumun mahiyeti çok daha gerçekçi bir şekilde kavranır. İlkokulu, Arhavi’de 1940’larda Hasan Âli Yücel’in Millî Eğitim Bakanlığı görevinde bulunduğu yıllarda açılan okulda okudu. Bu okul açılmasa ilkokula bile gidemeyeceğini kaydeder. Çünkü okul, gözlerini dünyaya açtığı kasabadan üç dört kilometre uzaktadır. Kendisi ise çok küçük, ufak ve naif bir çocuk olduğu için ailesinin kolay kolay göndermeyeceğinin farkındadır.

Babası ve onun arkadaşları, Stalin’in hududu kapattığı 1930’ların başına dek işçi vasfıyla Rusya’ya gidip gelirler. Bu yüzden köyde erkekler Rusça bilirler ama Ruslarla dostluk ilişkisi yoktur. Çünkü Rusya’yla yapılan savaşta her aileden birkaç şehit verilmiştir. Çok derin izleri bulunan bu sert karşılaşmanın hatırasının niçin muhafaza edildiğini onun hayatına bakarak daha iyi kavrayabiliriz. Dokuz on yaşlarına bastığı İkinci Dünya Savaşı yıllarında Alman uçaklarının Batum’a attıkları bombaların seslerini duyan Mehmet Genç’in kimliğinin teşekkülünde Moskof karşıtlığının payı yüksektir.

 

Taşradan İstanbul'a: Kültürel Uyum Sorunu

Ortaokulu Hopa’da 1949’da bitiren Genç, hayat şartlarının zorluğundan dolayı eğitim hayatına bir yıl ara vermek zorunda kalır. Daha sonra devlet parasız yatılı okulu sınavına girerek kazandığı liseyi okumak için İstanbul’a gelir. Haydarpaşa Lisesi’ne devam ettiği yıllarda matematik ve gramerle ilgisi belirgin şekilde ortaya çıkar. Çalışmayı çok sevmediği lise yıllarında bu alanlara yönelmesi iki dalı çok sevdiği anlamına gelmez, sebep çok basittir, her ikisi de çalışma gerektirmeksizin öğrenilebilmektedir. Buna karşın daha sonra yöneleceği tarih disiplininin cazibeden uzaklığını mümkün kılan husus, tarih öğretiminde birbirinden kopuk bilgiler yığınının öne çıkmasıdır. Köyden geldiği için bir sürü acemilik yaptığı lisede, edebiyat öğretmeni Nihal Atsız’dan tarih, felsefe ve edebiyat yanında öğrendiği en önemli şeyin zarafet olduğunu belirtir bir söyleşisinde. Klasik müziğin romantik kısmından çok etkilendiğini de. Aynı zamanda taşradan İstanbul’a gelmenin beraberinde getirdiği kültürel uyum sorunu onu yavaş yavaş felsefeye ve dine yöneltmiştir.

Mehmet Genç, liseyi bitirdikten sonra ilgileri ama aynı zamanda ailesine karşı duyduğu sorumluluktan dolayı Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne başka bir deyişle Mülkiye’ye kaydolur. Üniversite hayatı onun milliyetçilik başta olmak üzere çeşitli meseleler üzerine ciddi okumalar yaptığı ve düşüncelerinde kayda değer dönüşümlerin yaşandığı kritik yıllardır. Üniversite öğreniminin ilk iki yılında merak ettiği alanlara dair daha derinlikli okumalar yapabilmek için Fransızca öğrenmeye başlar. Önce Schophenauer’a sonra Nietzsche’ye daha sonra da Kierkegaard’a ilgi duymuştur bilhassa onun Korku ve Titreme adlı eserinden çok etkilendiğini dile getirmesi önemlidir. Bu tarz yüksek filozofların ikliminde dolaştıktan sonra ırk temelli düşüncelerin çıkar yol olmadığının farkına varması gecikmez. Mülkiye’de okurken felsefe ile ilgilendiği için Hilmi Ziya Ülken’in metafizik derslerini takip eden Genç’in ilgi alanı gün geçtikçe genişlemektedir. Örneğin Muhammed Hamidullah’ın derslerine girmeyi ihmal etmemesi bunun sonucudur. Ayrıca Sezai Karakoç, Mehmet Şevket Eygi, Cemal Süreya, Ergin Günçe, Mete Tunçay, Orhan Duru, Taner Timur gibi isimlerle düşünsel tartışmalar yapmıştır. Gelgelelim entelektüel tarih açısından önem arz eden bu müzakerelerin hiçbiri onun liseden beri arzu ettiği bilimsel tartışma anlayışına yakın değildir.

Mülkiye’de okurken 1956’da tüberküloza yakalanan Mehmet Genç, bir yıl hastanede yattığı için derslerine ara vermek zorunda kalır. Hastanede ziyaretine gelen Osman Yüksel Serdengeçti aracılığıyla edebiyat klasiklerine yöneldiğini göz önüne almak gerekir. Dostoyevski, altmış yaşında Danca öğrenmeye kalkan Unamuno, Çehov ve Gogol gibi önemli yazarların kitapları, bu okumaların köşe taşlarıdır. Yerli yazarlarla yabancılar arasındaki farkın çok fazla olduğunu gören Genç’in “başka kültürlere” açılmasını sağlayan edebiyat okumaları, onun daha sonraki özgün tarihçiliğinde en az Mülkiye’deki düşünce iklimi kadar tesir meydana getirmiştir. Başka kültürlerin mahiyeti onun dünyasında kendi medeniyetinin temellerinde hangi unsurların bulunduğu sorusunun cevabını arama bağlamı içinde aranmalıdır. Böyle bir perspektifle hareket eden Genç için edebiyat; iktisat, tarih ve sosyoloji üçgeninin açıortayıdır.

Recep Tayyip Erdoğan ve Mehmet Genç

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri töreninde, tarih alanında ödüle layık görülen Mehmet Genç’e ödülünü vermişti. (Cumhurbaşkanlığı/AA)

 

Tarihsel İktisada Yönelmesi ve Karşılaşmalar

Üniversite öğrenimini tamamladıktan sonra açılan asistanlık sınavlarına başvuran Mehmet Genç, dönemin soldan esen rüzgârının etkisiyle Mülkiye’ye kabul edilmeyince kaymakamlığa hazırlık mahiyetindeki Vilayet Maiyet Memurluğuna başvurarak Ankara Valiliği’nde çalışmaya başlar. Sorokin, Scheler ve Fransızca tercümelerinden okuduğu Weber gibi düşünürlerin açtığı patikadan ilerleyerek felsefeden ziyade bilgi sosyolojisi, zihni ürünlerin sosyolojik boyutları üzerinde düşünmeye başlamıştır. Şereflikoçhisar’a kaymakam vekili olarak atanmasına rağmen araştırma şevkinden dolayı yeniden üniversiteye dönmeyi aklına koyması, onun niyetini belirgin kılmaktadır. Okuduğu kaynaklardan hukuk tahsil eden Weber’in hem ekonomist hem sosyolog hem de iktisat tarihçisi olduğunu öğrenmesi hayat planını yeniden yapma sürecini hızlandırır.

Aynı dönemde gazetede karşısına çıkan bir ilan üzerine İstanbul Üniversitesi’ne giderek iktisat tarihi asistanlığına başvurması geleceğin tarihçisinin habercisi niteliğindedir. O yıllarda bu alanı Weber’in yola çıktığı bir alan olarak sosyolojiye yakın görmesi kapsayıcı bir çerçeve sunar. Buradan hareketle kendisinin de pekâlâ sosyoloji yapabileceğini düşündüğüne işaret edilmelidir. Entelektüel kılavuzu olacak Ömer Lütfi Barkan’ı ilkin Mülkiye yıllarında Ankara’daki Fransız Kültür Merkezinde meşhur Annales ekolünün dergi koleksiyonlarını okurken fark eder. Barkan’ın önemli bir tarihçi olduğunu bu dergideki makalelerden öğrendiği söylenebilir. Doğrusu onun nazarında bir Türk hakkında yabancı dergi sayfalarında övgü dolu cümlelerin kurulması basit görülemeyecek ölçüde etkileyicidir. Genç, Barkan’ın kendisiyle yaptığı mülakatın ardından üniversiteye intisap eder. Barkan’ı Mülkiye’deki akademisyenlerden farklı kılan noktaya değinen Genç, onun tipik bir ilim ehli eskilerin tabiriyle “fena fi’l-ilm” denecek ölçüde kendisini araştırmaya vermesine özel bir önem atfetmesinin özel bir anlamı vardır. Temel motivasyonu başka bir şeyle ilgilenmeden hakikati ortaya koymak olan Barkan’dan ilim nasıl bir şeydir, nasıl yapılır, nelere dikkat edilmeli, hangi durumlardan sakınmalı gibi hususları öğrenmiştir. Daha önce okuduğu Max Weber dışında iktisat tarihi ile bir münasebeti bulunmayan Genç’in hayatındaki önemli karşılaşmalardan biri de 1958’de Erol Güngör’le tanışmasıdır. Dostluğa dönüşen bu tanışmayla beraber Marmara Kıraathanesi’nde başkalarının da katıldığı sohbetlerde elde edilen kazanımların Genç için önemli tecrübeler oluşturduğu hesaba katılmalıdır. Fethi Gemuhluoğlu aracılığıyla tanıştığı ve kendisinin hayatını derinden etkileyen Erol Güngör’le 1950’lerin sonunda başlayan dostluk 1983’te Güngör’ün vefatıyla sona erer.

 

Sorularının Peşinden Arşive Girdi ve Bir Daha Çıkamadı

Mehmet Genç’in tarihsel iktisat alanında 1962’de Ömer Lütfi Barkan’ın yanında başladığı doktora çalışmasıyla sonraki yılların metinlerinin temelini attığını söylemek, onun sıra dışı dehası hakkında fikir vericidir. Zira onun zihnini meşgul eden esas mesele Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı karşısındaki konumudur. Temel sorusu ise şöyle özetlenebilir: Sanayi Devrimi niçin Osmanlı topraklarında meydana gelmedi ve nasıl oldu da Osmanlı Avrupa ile mücadele edebildi? Genç, iktisat tarihi disiplininin 1960’ların atmosferi içinde, Sanayi Devrimi ile ortaya çıkan durum karşısında Osmanlı sanayisinin konumunu kantitatif bir analizle ele almak amacıyla çalışmaya başlamıştır. Hayli büyük veri toplamayı gerektiren tezini, Osmanlı arşivine uğramadan kütüphanedeki kaynaklar üzerinden yazabileceğini sanmıştır. Ne var ki Osmanlı vakanüvislerinin ve Fransızca ve İngilizce kaleme alınan metinlerin okunmasıyla geçen beş yılın ardından çalışmaya başladığında, ürktüğü arşive girme kararı alması dikkat çeker. Basılı kitaplardaki Osmanlı Türkçesini rahatlıkla okuyabilen Genç için el yazısı, siyakat ve divani türlerinin meşhur zorlukları arşivden uzak durmasına yol açan kaygısının temelini teşkil etmektedir.

Mehmet Genç, bütün Batılı kaynakların kendisine öğrettikleri Osmanlı’nın başka tarafları yanında ekonomisini de anlamaya yetmediğini fark edince arşive gitmeyi tek çare görmeye başlar. Kaygılandığı el yazılarını okuma sürecinde ise aziz dostu Erol Güngör’ün yardımlarını gördüğünü belirtmek gerekir. Osmanlı dünyasından bir bahçe diye andığı arşivle dönemin kütüphaneleri arasındaki uçuruma işaret eden Genç, arşivin müdüründen müstahdemine tüm çalışanlarının “abus suratlı” kütüphanecilerle kıyaslanamayacak ölçüde anlayışlı kişiler olduğunu öne sürer çeşitli metinlerinde. Aynı zamanda arşive gelenlerle ilgili ilginç gözlemlerini de paylaşması, dünyadaki Osmanlı tarihçiliği ile belli yönelimleri kavramayı kolaylaştırır. Küçük mekânda çalışan ve sayısı on beş yirmiyi bulmayan araştırmacıların çoğu yabancıdır o yıllarda. Caroline Finkel dışındaki İngiliz araştırmacıların yolunun düşmediği Osmanlı arşivine sırasıyla Amerikalılar, Fransız ve Alman araştırmacılar uğramaktadır. 1960’ların sonundan 1980’lere kadar pek değişmez genel manzara. Ona göre sonraki yıllarda arşive daha ziyade çoğu Amerika’da çalışan Türklerle Japonların daha sık uğradığı kesindir.

Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, kitap

Ne var ki arşivle bağını koparan hocası Ömer Lütfi Barkan ondan tezini mevcut hâliyle teslim etmesini isteyerek kendisini zor bir kararla baş başa bırakır. Öte yandan Mehmet Genç ise bu talebi en önemli kaynaklardan yoksun böylesi bir çalışmayı “benim tezim” diyemeyeceği gerekçesiyle ısrarla reddedecektir. Gelgelelim zaman sıkışması onu beklemediği sonuçlarla yüz yüze bırakmıştır. Önce tezini tamamlayamadığı için asistanlığına son verilmiş ve maaşı kesilmiştir. Son tahlilde akademik unvan Pierre Bourdieu’nün deyimiyle “devlet büyüsünün kusursuz dışavurumu” değil midir? Neyse ki Ömer Lütfi Barkan imdadına yetişir ve “ciddiyetine inandığı çalışmayı sürdürebilmesi için” ona, müdürü olduğu Türk İktisat Enstitüsü’nde bir uzmanlık statüsü sağlar.

Çalışmalarını 1965’ten itibaren burada devam ettiren Mehmet Genç’i karşılayan ikinci sürpriz ise çalışma alanıyla bağlantılıdır. Kendisi büyük bir gayretle arşivdeki mukataa defterlerinden elde ettiği sonuçları tablolar şeklinde incelemeye koyulduğunda, yıllık gelir rakamlarının seneden seneye çok az değiştiğinin farkındadır. Görünen o ki Genç, Osmanlı ekonomisi ile Sanayi Devrimi arasında doğrudan bir ilişkinin varlığını ispatlayamasa da araştırmalarından farklı sonuçlar çıkarmayı bilmiştir. Ne ki o yıllarda askerliğin iki yıl gibi uzun bir zamana yayılması kendisinde araştırmalarının sekteye uğraması kaygısı uyandırır. Bu yüzden askerî tarihle ilgili müesseslerde çalışma yapmak düşüncesiyle başvurusunu yapar. Etkili paşalardan pek çok destek de alır fakat şansı yaver gitmediği için kuraya girer, 1972’de Artvin çıkar kendisine. Artvin Hudut Alayı’ndaki askerliği boyunca Arhavi’de evlat hasretiyle yüreği kavrulan annesine kavuşur. Genç “Allah’ın lütfu” olarak gördüğü askerliği boyunca, her hafta sonu Arhavi’ye inip ömrü hayatının son yılını yaşayan annesiyle beraber vakit geçirir. Handa kiraladığı bir odada kaldığı bu iki yıllık zaman zarfında çocukluğunda gidemediği Artvin’i ve şehrin mukimlerini tanır dahası onları beğendiğini ustaca anlatır. Bir hafta sonu Arhavi’ye inerken kapıyı kilitlemeyi unutunca telaşla arkadaşlarını arar. Onlar kendisine gülerek şöyle karşılık verirler: “Biz Artvin’de kapı kilitlemeyiz ki.”

 

Ömer Lütfi Barkan’dan Sonra

Mehmet Genç askerdeyken hocası Ömer Lütfi Barkan 1973’te emekliye ayrılır. Askerlik sonrasında elde ettiği bulgulardan hareketle makaleler yazmaya başlayan Genç, yeni konulara yelken açmıştır fakat hocası 1979’da vefat etmiştir. Barkan’dan sonra hem tezin sunulacağı bir merci kalmadığı hem de yepyeni meseleleri kurcaladığı için doktora tezinin ötesinde başka sorunsallara yöneldiği açıktır. Osmanlı’nın genel iktisadi düzeni ile devlet-ekonomi ilişkisine odaklanan Genç’in bu dönemde yazdığı ve hocası Barkan’ın Türkçe yazma biçiminin izini taşıyan üç makalesi literatüre kalıcı bir katkı yapmıştır. Makalelerin başlığında “iktisadi dünya görüşü” ifadesinin yer alması ayrı bir modelin ortaya çıkışına işaret eder. Kendisinin “Osmanlı yönetim elitinin zihni koordinat sistemi” diye adlandırdığı bu modelin üç temel unsuru söz konusudur. Bunların ilki üretilen mal ve hizmetlerin mümkün mertebe bol, kaliteli ve ucuz olmasıdır. İkincisi üretim ve tüketimin dengede kalması başka bir deyişle düzenlemelerin değişmeden kalmasıdır. Sonuncusu ise devlete ait gelirlerin mümkün mertebe yüksek düzeye çıkarılmasıdır. Kendisiyle yapılan ve Tarihsel Sosyoloji (2009) adlı kitapta yer alan derinlikli söyleşide bu modeli geliştirme sürecinde beğenerek okuduğu Max Weber’in yanında Martin Heidegger, Eli Filip Heckscher ve Fernand Braudel gibi isimlerden etkilendiğini açık yüreklilikle itiraf eder. Araştırmaları onu başlangıç noktasından uzaklaştırsa da sonraki yıllarda kurduğu modelden hareketle dünya görüşünde meydana gelen dönüşüm eksenindeki çalışmalara yoğunlaşması, tarih yazımı alanına yönelik bir çağrıdır aynı zamanda.

Osmanlı Ekonomisine Dair Konuşmalar 1, kitap

 

Hakkında Çalışmalara İhtiyaç Var

Mehmet Genç, Ömer Lütfi Barkan’ın tavassutuyla başladığı İstanbul Üniversitesi Türk İktisat Tarihi Enstitüsü’ndeki iktisat tarihi uzmanlığını 1982’ye kadar sürdürdü. 1983’ten itibaren Marmara Üniversitesi’nde iktisat tarihi ve tarih metodolojisi dersleri verdi. İktisat tarihçisi biyografisinde kırılmalar yaşandığı görülür. Danışman olarak çalıştığı TRT’de 1985-1988 arasında çok sayıda program hazırladı. 1999’da emekliye ayrılan Genç, Bilgi, Şehir ve İstanbul üniversiteleri başta olmak üzere çeşitli üniversitelerde bir yandan lisans, yüksek lisans ve doktora dersleri verirken diğer yandan ortaya koyduğu model doğrultusundaki çalışmalarını arşiv temelli bir yaklaşımla sürdürdü. Kendisi hayattayken yayımlanan son eseri Osmanlı Ekonomisine Dair Konuşmalar (2021) adlı kitaba yazdığı “Ne yapmak istedim?” başlıklı otobiyografik sunuşun son cümleleri onun araştırmalarını detaylandırmak için çalışmaya başladığı arşivle kopmayan bağını gözler önüne serer: “Kırk yıldır çalışıyorum, hiç görmediğim çok şey var, ama her seferinde yeni bir şey öğreniyorum. Yahu bu da mı vardı demediğim gün olmuyor.”

Tarihi bir inanç sahası değil bir bilgi ve düşünce alanı gören Mehmet Genç’in makaleleri kadar söyleşileri de hem hayatını hem ilgi alanlarını kavramak daha da önemlisi başka bakış açılarından görülmeyeni görebilmek bakımından önemlidir. Mesela onun toplumsal tarih ve iktisadi tarihe bakış açısı bakımından Niyazi Berkes’in Türkiye’de Çağdaşlaşma (1964) ve Türkiye İktisat Tarihi (1969) adlı eserlerinde geliştirdiği yaklaşımlarla belli açılardan kurulan paralellikleri yadsımadığını, söyleşileri ortaya çıkarmıştır. Şu hâlde bu ve benzeri bilgiler için serbest nazım söyleşilerini derleyen bir çalışmaya ihtiyaç var.

Türkiye’de tarihsel iktisatçı kimliğiyle Mehmet Genç’in yaptığı çalışmaların ekonomi, tarih ve sosyolojinin ötesine geçen boyutlarının yanında kendisinin Türk entelektüelleri ile karşılaştırılması düşünce tarihine ciddi katkılar sunacaktır. Başka bir ifadeyle yalnız Genç’in yazdıkları ve söyledikleri üzerinden kendisi anlaşılmaz. 2000’de okuyucuyla buluşan çalışmasının ardından yazdığı uzun-kısa makaleler muhtemelen öncekini bütünleyen bir cilt olacaktır. Osmanlı iç borçları üzerine yaptığı fakat yayımlanmayan çalışmasının yanı sıra ilk cildi okurlarla buluşan Osmanlı Ekonomisine Dair Konuşmalar kitabının devamı Osmanlı ekonomisini muhtelif veçhelerini kavramanın ötesinde kendisini yakından tanımak ve daha iyi yorumlamak için bir rehber niteliğindedir. Onun metinlerine dair yazılı literatür gelecekte de kuşkusuz gelişip değişecektir. Fakat kendisi her hâlükârda Osmanlı iktisat dünyasıyla ilgili çalışmaların istikametini belirlemeye devam edecektir.

Kaynak:
https://kriterdergi.com/iktisat-tarihinde-bir-muctehit-mehmet-genc
Share:

15 Nisan 2021 Perşembe

Dostları, meslektaşları ve talebeleri kıymetli hocamız Mehmet Genç'i anlatıyor

 


 Mehmet Genç İhtifali*

Dostları, meslektaşları ve talebeleri kıymetli hocamız Mehmet Genç'i anlatıyor.
Dinlemek ve katkıda bulunmak isteyenler için Zoom bilgileri görseldedir. 

***

Moderatör:

Mustafa Özel

Serhat Aslaner


__________

*İhtifal: Anma töreni

Share:

10 Nisan 2021 Cumartesi

TÜRK TARİHÇİLİĞİNDE DÖRT SİMA: HALİL İNANCIK - HALİL SAHİLLİOĞLU - MEHMET GENÇ - İLBER ORTAYLI | MEHMET GENÇ



TÜRK TARİHÇİLİĞİNDE DÖRT SİMA: HALİL İNANCIK - HALİL SAHİLLİOĞLU - MEHMET GENÇ - İLBER ORTAYLI | MEHMET GENÇ




 ***

Kaynak:

Türk tarihçiliğinde dört sima: Halil İnalcık, Halil Sahillioğlu, Mehmet Genç, İlber Ortaylı

Alper Çeker
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2006 - 183 sayf
a
Share:

8 Nisan 2021 Perşembe

Son nefesine kadar ilimle uğraştı


Son nefesine kadar ilimle uğraştı

Osmanlı iktisat tarihi alanında yaptığı çalışmalarla adını dünyaya duyuran Mehmet Genç’in yıllarca yakınında hizmetinde bulunan öğrencisi ve dostu İhsan Ayal, “Son nefesine kadar okuyan birisiydi” diyor ve ekliyor “Hoca Schopenhauer vari bir hayat filozofudur.”

Türkiye’nin en önemli tarih alimlerinden Mehmet Genç geçtiğimiz günlerde hayatını kaybetti. Bu haber Hoca’nın çalışmalarının kıymetini bilen çok sayıda insanı etkiledi. Çünkü Genç, sadece tarih alanında değil, sosyal bilimler üzerine çalışan her araştırmacıya ufuk açan araştırmalara imza atmıştı. Onun yaşam tarzı, ilime olan sadakati çok sayıda insana ilham oldu. Uzun yıllar Genç’in yanında bulunan, dostu, öğrencisi olarak tanımlayabileceğimiz İhsan Ayal’le Mehmet Genç’i ve çalışmalarını konuştuk. Ayal, Hoca’nın evrak-ı metrukesinin nereye bağışlanacağından, ölümünden sonra yayınlanmasını vasiyet ettiği makalesine kadar onlarca güzel ayrıntıyı paylaştı...

İhsan Bey, Mehmet Genç Hocamızın uzun yıllar yanında bulundunuz. Onunla ilk tanışıklığınızı anlatabilir misiniz?
 
  • Benim Mehmet Genç ile olan maceram oldukça sıra dışıdır. Trabzon Çaykara İmam Hatip Lisesi’nde okuduğum yıllarda Cemil Meriç okumaları yapıyordum. O okumalar esnasında Mehmet Genç ismiyle karşılaştım. Hocanın yaşayıp yaşamadığını bile bilmiyordum. Herhangi bir metnine de ulaşabilmiş değildim. Lise bitince, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne girdim. Her cumartesi Gonca Pasajı’na yani sahaflar çarşısına giderdim. Burada birbirinden farklı eserlerin yanında sürekli Mehmet Genç imzalı bir kitap bulmak için çabalıyordum.

Hastanede çalışmalarına devam ederken.

Ama öyle bir kitap yok…

Maalesef yokmuş evet. 1989 yılında Türkiye Günlüğü dergisi kuruldu. Ben de hasbelkader o ekibe eklendim. Bir cumartesi günü istedikleri bir kitabı bırakmak için derginin sahibi ve yayın yönetmeni Mustafa Çalık Hoca’nın yanına, dergi ofisine uğradım. Kitabı bıraktıktan sonra Mustafa Çalık, “Acelen yoksa otur” dedi ama ben Sahaflar Çarşısı’na uğrayacağımı söyledim. Neyi aradığımı sorunca, Mehmet Genç’e ait bir eser arıyorum dedim. Tam kapıya doğru giderken, Mustafa Çalık beni mütebessim bir şekille durdurdu, “Mehmet Genç ne zaman yazdı da sen de alıp okuyacaksın” dedi. Daha sonra da birbirilerini tanıdıklarını ve Hoca’nın çalışmalarını anlattı.

Peki yüz yüze tanışıklığınız?

  • Fakülteyi bitirdikten sonra Trabzon’a döndüm. 2005 yılında ise İstanbul’a taşınma kararı aldım. Her cumartesi sahaflara, Çatalçeşme sokaktaki kitapçılara, Mehmet Varış’ın Türkiye’nin de entelektüel tekkesi sayılan Kitapevi’ne gidiyordum. Yine bir cumartesi günü oraya gittim, raflara bakıyordum. O esnada kapıdan yakışıklı, kır saçlı bir adam girdi. Herkes ayağa kalkarak, saygı gösterdi. Ben hoca çıktıktan sonra Mehmet Varış’a, “Giden kimdi?” diye sordum. Kalbime doğdu resmen, Mehmet Varış da “tanımadın mı Mehmet Hocamız” dedi. Ardından Hocamızı takibe aldım. Her sohbetinde, konuşmasında en öne sıralara oturmaya başladım. Ama bir sene boyunca kendimi hiç tanıtmadım. Nükteyi çok sever, iyi de fıkra anlatırdı. Ben de sohbetlerden birinde izin alarak bir fıkra anlattım. Dikkatini çekmiş olmalıyım. Beni yanına çağırdı ve kim olduğumu sordu. Kendimi öz bir şekilde anlattım. Yine de onun peşinde olduğumu anlatamadım. Sonraki süreçte Hoca’nın özellikle kitap alışverişine yardım eder, onu evine kadar bırakırdım. Ama asla evinden içeri girmezdim. Bir gün beni eve davet etti, içeri girip oturduktan sonra bana bir anahtar verdi. “Bunlar artık senin” dedi. Ben de kendimi tutamayıp, “Hocam müsaade buyurursanız sizinle olan hukukumu anlatmak isterim” dedim. Ardından Hoca’ya onu yıllardır nasıl aradığımı anlattım. Şöyle bir baktı ve “Bana hiç normal bir adam rastlamayacak mı?” dedi. Gülüştük. Sonrasında da hiç bozulmayan ve derecesi artan bir hukukumuz oldu. Benim babamdı, velimdi, arkadaşımdı, hocam ve dostumdu.

OSMANLILAR ZEKÂ AVCISIYDI

Kuşkusuz dakikalarca, günlerce, yıllarca konuşsak hocanın bize bıraktığı önemli çalışmaları anlatmak mümkün olmazdı. Ancak bir de sizden dinlemek için hepimizin bildiği ve uzun yıllar tamamlayamadığı o teze nasıl başladığını sorabilir miyim?

Kendisi Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat bölümü mezunudur. Bir süre kaymakam vekili olarak görev yapmış. Ardından Ömer Lütfi Barkan’ın İstanbul Üniversitesi’nde İktisat fakültesine bir asistan alacağını duymuş ve ilk görüşmede göreve alınmış. Mehmet Hoca, Osmanlılar için “Onlar zekâ avcılarıydı” der. Barkan Hoca da öyleymiş anlaşılan. Ama Barkan Hoca’ya tezini verememesinin bir nedeni vardı. Mehmet Hoca, çalışmalarına ilk başladığı dönemleri anlatırken “O yıllarda Osmanlı’yı tanımıyormuşum” derdi. Teze, seyahatnameler ve metin okumalarıyla başlamış. Ancak Osmanlı’yı böyle izah edemeyeceğini düşünüp arşive girmiş ve tezinin aksi istikametinde verilerle karşılaşınca bir daha arşivden çıkamamış. Önceleri “modern dünyaya eklemlenemediğini” düşündüğü Osmanlı’dan çok farklı bir Osmanlı ile karşılaşmış. Bunun üzerine tezini sürekli tehir ettirmiş. Barkan Hoca, “Mehmet hadi bitir, hadi bitir” demesine rağmen tezi vermemiş. Bunun üzerine asistanlığı düşmüş.

Hocamız az yazmıştı. Yazı yazmayı da gençlere tavsiye ediyordu. Bunun nedenini sohbetlerinde sizlere aktarıyor muydu?

  • Hoca zor yazardı bunun nedeni hayatını adadığı ilkedir. O da şudur: “İlim çok pahalı bir şeydir. Kişi ömrünü, mesaisini, zamanını, servetini harcar ama ilme bir paragraflık katkı ya sağlar ya sağlamaz.” Kendisi de hayatını bu ilke üzerine bina etmiş. Onun yazdıklarının her cümlesi bir hüküm içerir. Dolgu cümlesi asla olmaz. Bunun yanında her okuduğunuzda yeni bir şey anlarsınız. Tumturaklı, aforizmatik cümleler de kurmaz. Dikkatli okunduğunda her bölümünden bir tez çalışması çıkarılabilir. İlmî bir hakikat için kendini feda edebilecek biriydi. Mehmet Genç yürüyen bir ilim ahlakıydı.

Bir röportajında Mehmet Genç Hoca nezaketi, Haydarpaşa Lisesi’nde talebesi olduğu Nihal Atsız’dan öğrendiğini söylüyor. Onunla ilişkisi nasılmış?

Aslında Nihal Bey’in öğrencisi değil ama okul içinde birbirlerini tanıyıp, uzun sohbetler yapma imkânları olmuş. Ben kendisine Nihal Bey’in iddia olunduğu gibi ırkçı biri olup, olmadığını sormuştum. Bana, “Kafatası meselesi bir nükteydi. İnsanlar ciddiye aldılar. Irkçı da değildi hatta o yıllarda biz gençler onu gerektiği kadar milliyetçi olmamakla tenkid ediyorduk” demişti. Başka bir gün Yağmur Atsız’ın da babasının ırkçı biri olduğu yönünde açıklama yaptığını duyunca, “Ah kafasız oğlum, baban ırkçı değildi” dediğini hatırlarım.

HAMİDULLAH’I FIKIH İÇİN TAKİP ETMİŞ

Muhammed Hamidullah da hocaları arasındaydı sanıyorum.

Aslında Hamidullah’la yollarının kesişmesi okuyanlara garip gelebilir. Çünkü Hamidullah bir ilahiyatçı, Hoca ise iktisat tarihçisi. Ama Mehmet Hoca multidisipliner biri. Bu nedenle o dönem Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde bulunan Hamidullah’ın derslerine dışardan dâhil oluyor. Çünkü Osmanlı içtimai, iktisadi, siyasi tarihine dair bir hüküm verecekseniz, fıkıhı diğer bir deyişle İslam hukukunu bilmeniz gerekir.

TÜRKİYE’YE RAĞMEN YETİŞTİK

Hoca bir ilim insanı, alim olarak yeterince desteklenebilmiş miydi?

  • Maalesef yeterince desteklenmedi. Devlet ve müesseseler ona destek olmadı. Keşke onun çalışmaları için on beş - yirmi asistan kendisine verilse ve çalışmaları hızlandırılsaydı. Başımızdan geçen bir olayı aktarayım. KOCAV’ın Erol Güngör Kültür Merkezi’ni açarken bir toplantı düzenlendi. Orada Güngör’ü anarken önce rahmetli Emin Işık hoca sahneye çıktı. Konuşmasında, “Erol Güngör Türkiye’nin yetiştirdiği en büyük mütefekkirdir” dedi. Ardından Mehmet Genç Hoca çıktı, biraz da öfkeliydi. Sonra da “Benden önce Emin Bey, Erol’u Türkiye’nin yetiştirdiği en büyük mütefekkir olarak takdim etti. Erol ve ben Türkiye’ye rağmen yetişmiş insanlarız” dedi. Sırası gelmişken söyleyeyim, Erol Güngör vefat ettiğinde, “Beynimin yarısı göçtü” demişti, çok severdi.

Hoca yurtdışından hem üniversitelerden hem de düşünce kuruluşlarından teklifler aldı ama hiçbirini kabul etmedi. Neden kabul etmediğini sorduğumda ise “İki gerekçeyle kabul etmedim. Birincisi bu teklifleri kabul etmiş olsaydım, ne olursa olsun ülkemi onlara servis yapacaktım. Bunu yapmam. İkincisi de ben Osmanlı çalışıyorum ve Osmanlı’nın kalbi olan İstanbul’dan ayrılmam” dedi. Hoca bu gerekçelerle her şeye rağmen buradan ayrılmadı. Aslında yurtduşı teklifleri yapıldığında ciddi mali sıkıntı içerisinde olduğunu da biliyorum.

Kendisi Cumhurbaşkanlığı Büyük Ödülü, TÜBA Ödülü almıştı. Aydın Doğan Ödülü’nü ise reddetmişti. Bunun nedeni neydi?

Hoca ne yaptığını her zaman bilen biriydi. Titre itibar etmeyen bir adam olduğu gibi. Ödüllere pek itibar etmezdi. Aydın Doğan Ödülleri meselesine de bir açıklık getireyim; Hoca şahsen başvuruda bulunmadığı bir ödülle ödüllendirildi. Bu ödülden haberdar edilince, zarif bir metinle reddiyesini bildirdi.

HEP AÇIKTA YÜZMEYİ SEVDİ

Uzun yıllar devam eden dostluğunuzda birlikte seyahatlere de çıktınız mı? Bu seyahatlerde neler yapardınız?

Soyadı gibi zihnen de bedenden de gençti. Biz kendisiyle uzun tatiller yaptık. Milletvekilimiz Cengiz Aydoğdu’yla beraber üçümüz Assos’ta tatil yapardık. Tüm okuyacağımız kitapları oraya taşır, günün belli saatlerinde yüzer, sonra sadece okurduk. Hoca profesyonel düzeyde çok iyi bir yüzücüdür. Ama sahilde yüzmeyi hiç sevmezdi. Biz gençlerin cesaret edemeyeceği kadar açılırdı.

Hayatı boyunca da aslında hep açıkta yüzmeyi tercih etmiş. Sığda kalmamış. Araştırmaları da bu minvalde devam etmiş zaten.

O hiçbir şekilde derinliği olmayan bir meseleyle uğraşmadı. Hayatı boyunca da böyle devam etti. Hangi meseleyi ele alıyorsa onu da tüm boyutlarıyla ele alırdı. Gündelik hayatında bile felsefi derinliği elden bırakmazdı. Sürekli çalışırdı, yemek yerken bile makale okurdu. Ele aldığı meseleyle yatıp kalkar, asla o meseleye ihanet etmezdi.

Yurt dışına gittiğinizde Hocamız oralardan Türkiye’ye nasıl bakardı?

  • Yurtdışı seyahatlerimiz sırasında dikkat çektiği önemli bir husus vardı. Şunları anlatırdı: Dünya’nın sulh iklime kavuşması için, Osmanlı tarzı bir sulh iklimine ihtiyaç vardır. Tarihi müktesebatıyla bunu başarabilecek tek ülke Türkiye’dir. Yeter ki ilme ehemmiyet verilsin ve imkanlar seferber edilsin. Ayrıca, ülkemizin büyüklüğünü her gezide teyit ederdi.

Yabancı bir ülkeye gittiğinde ilk olarak nereleri görmek isterdi?

Seyahatlerde hocanın ilk görmek istediği yerlerin başında kütüphaneler gelirdi. Ya da şehrin büyük kitapevlerine gitmek isterdi. Kitapevlerine girdiğimizde hoca kendini kaybederdi ve zaman mefhumu kalkardı. Hocayı biz ikaz etmezsek uçağı kaçırırdık, başımıza her şey gelebilirdi. Tarihi yerleri ziyaret etmeyi çok severdi. Bosna’dayken, bir akşam Travnik’te tepedeki Osmanlı kalesini soğuk havaya aldırış etmeden, hasta olma pahasına da olsa görmek istedi. Nihayetinde maalesef hasta oldu. Böyle tutkulu bir merakı vardı. Bir varak, bir at nalı bile olsa varıp görmek isterdi.

Mehmet Genç, çok geniş kitlelere hitap eden, farklı insanlarla arkadaşlığı olan biriydi. Erol Güngör, Sezai Karakoç, Cemal Süreya, Mehmet Şevket Eygi, Cemal Kafadar, Şevket Pamuk... Aslında birbirinden çok farklı çalışma alanlarında ve fikirde olan bu insanların hepsiyle ilişki içindeydi…

Hoca’nın Türkiye’de, klasik ifadeyle sağ cenah ve sol cenahtan derin dostlukları vardı. Ülkenin bir yetişmiş değerini gördüğünde hangi cenahtan olursa olsun, ilmine temas etmek isterdi. Mehmet Genç tam bir Osmanlı beyefendisi ve alimiydi. İsmini andığınız insanlardan çok daha geniş bir irtibat çevresi vardı. Ona göre bu isimlerin hepsi ülkemize değer katan isimlerdi. Bu insanlarda hocayla arkadaşlığı önemsemiş ve yeri geldiğinde ondan istifade etmişlerdir.

PANDEMİ ONU YIPRATTI

Hastalık teşhisi nasıl konuldu?

2019 yılının Ağustos ayında Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesinde akciğer kanseri teşhisi konuldu ve tedaviye başlandı. Hoca o süreçte çok gergindi. Fakat sonra kemoterapiyi reddederek daha uzun bir hayat yaşamaya değil, kalan hayatını daha verimli geçirmeye niyet etti. Doktorlar 7-8 ay ömrü kaldığını söylerken Hoca 1 buçuk sene yaşadı. Teşhisin üzerinde 6 ay geçtikten sonra doktorlar Hoca’ya, tahlillere bakarak “sanki hiç hastalanmamışsınız gibi” dediler, biz de çok sevinmiştik. Yarım bıraktığı çalışmalarına devam edeceğini düşünüyorduk. Fakat pandemi süreci gündeme geldi ve bu süreç onu çok yıprattı. Biz de Hoca’yı riske atmamak için evine gidip gelemez olduk. Sohbet ve muhabbete çok ihtiyaç duyan hocanın en yakın çevresinin salgın koşullarında huzurdan çekilmesi onu bir hayli yıprattı.

Hastalık sürecinde çalışmalarına nasıl devam etti?

  • Hoca günde en az 16-17 saat çalışırdı. Yemek yerken dahi önünde bir makale olduğunu görürdünüz. Akşam haberlerini izlerken de çalışır, gündemle alakalı meselelerin cevabını bile hep meşgul olduğu ana problemde arar, oralardan veri toplardı. Hastalık sürecinde son birkaç aya kadar sürekli çalışmaya devam etti. Hastane yatağında arşiv belgeleri okurdu. Onun için ilmî hakikatin üzerinde bir hakikat yoktu. Çalışma tarzını ifade ederken tek bir maddeye indirgemek mümkün değildir. Mehmet Genç her şeyiyle istisnai bir insandır. Mizahında dahi çalıştığı konunun izlerini görürdünüz. Zihnindeki ana problemi hep zihninde taşır, günlük yaşamında da hep bu problemle hemhal olarak yaşardı. Onun için çalışma saatleri diye tarif edilebilecek farklı bir zaman dilimi yoktu.

Vefatından sonra Fatih Camii Haziresi’ne defnedilme süreci nasıl gerçekleşti?

Hoca kanser teşhisi aldıktan sonra tabii ölüme hazırlanıyordu ve nereye defnedilecek sorusu benim de zihnimi kurcalıyordu. Büyük bir teessürle sorma cesaretinde bulundum. Hoca bir süre sustu. Çok iyi bilirdim o susmasını. Ben de “Fatih Camii Haziresi’ni çok seversiniz Hocam, Gazi Osman Paşayı da çok seviyorsunuz, o da orada medfun. Siz de bu hazireye defnedilmeye layıksınız, gönlümden orası geçiyor” dedim. “Evet” dedi, “isterim fakat bunu kim temin edecek?” Bunun üzerine o akşam Ankara’yı aradım ve Cengiz Aydoğdu aracılığı ile meseleyi Cumhurbaşkanımıza intikal ettirmiş oldum. Kendileri de lütfedip hemen duruma vaziyet ettiler.

Hocanın mirası ile ilgili planlanan bir proje var mı? Arkasında kıymetli evraklar, kütüphane ve çalışmalar bıraktı...

  • Yaklaşık 20 bin ciltlik bir kütüphanesi olmakla birlikte asıl önemli olan Hoca’nın çok kıymet verdiği evrak-ı metrukesidir. Başlı başına bir Osmanlı araştırmaları enstitüsüne kaynak olabilecek hacmi ve mahiyeti olan 150 klasörlük bir arşivi bulunuyor. Bu arşiv için Cumhurbaşkanlığı’yla bir protokol imzalanmıştı henüz bu girişim nihayete kavuşmadı.

NEŞREDİLMEMİŞ BİR MAKALESİ BASILACAK

Bir vasiyeti var mı?

Bana vasiyeti uzun yıllar önce yazdığı ama hiçbir yerde neşredilmeyen bir makalesini yayınlanması ricasıydı. Nasyonal sosyalizm üzerine olan bu makale yakın gelecekle inşallah yayınlanmış olacak. Nerede yayınlanacağı ilerleyen günlerde netleşecek.

CUMHURBAŞKANLIĞI MAAŞ TAHSİS ETTİ

Son olarak Hoca’ya dair dillendirmek istediğiniz bir husus var mı?

  • Mehmet Genç herhangi bir kalıba, ekole, ideolojiye ve kliklere mensup birisi değildi. Bu konuda da hep titiz davranmıştır. Nezaketi bazı zümreler tarafından yanlış anlaşılsa da Hoca böyle biriydi. Kimse gücenmesin, Hoca’nın vefatından bir müddet önce ve vefatından sonra, mülga bir üniversitenin mensuplarının onu üniversitelerinin bir mensubuymuş gibi göstermeye çalışmaları kanaatimce hakikati aksettirmiyor. Bu bağlamda internette dolaşan bir videonun hangi şartlarda çekildiğini biliyorum. Hocanın emekli maaşı dışında geliri yoktu. Son çalıştığı üniversite kapatılınca Cumhurbaşkanlığı Hoca’ya bir maaş tahsis etti. Bunun da bilinmesi gerekir.

Osmanlı’nın üç temel ilkesi

Hocanın Osmanlı iktisadi sistemini izah eden temel tezi neydi?

Mehmet Genç, Osmanlı idari ve iktisadi sistemini üç temel ilke üzerinden izah eder. Bunlar sırasıyla; gelenekçilik ilkesi, iaşecilik ilkesi, maliyecilik ilkesi. Bu nazariye yalnızca Hoca’ya aittir ve dillere pelesenk olmuştur. Gelenekçilik ilkesini Hoca şöyle ifade eder; Osmanlılar 1300’lerin başında kurulduktan tam iki asır sonar “ebed müddet” tabirini kullanmaya başlarlar. Yani kıyamete kadar yaşayacak bir düzen. Bu hükmü o günün zirai devrim şartları çerçevesinde vermişlerdi. Bu meselenin izahını bir röportaj sınırları içinde yapmak mümkün değil. İlgilenenler hocanın Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi kitabına baş vurabilirler. Ama bu hususla ilgili o kitapta yer almayan bir noktayı dillendirmek istiyorum. Hoca son yıllarda bu üçlemesine dördüncü ilke olarak vakıfları da ekledi. Vakıflarla ilgili görüşleri yayımlamayı düşündüğümüz bu kitabın ikinci cildinde bir bölüm olarak yer alacak.

Bir de Hocanın, “Türklerin üç muhteşem çıkışı” diye özetlediği bir formül var. Nedir bu üç muhteşem çıkış?

  • Şöyle: Binli yılların başında Türkler Anadolu’ya geldiler. Bu gelen nüfus bir milyon civarındaydı. O dönemde Anadolu’nun nüfusu takribi on milyon dolaylarındaydı. Gelen Türkler Anadolu’yu bir asra varmadan Türkleştirdi, İslamlaştırdı, Türkçe konuşan bir millet haline getirdi ve Anadolu’yu vatan kıldı. Bu Türklerin ilk muhteşem çıkışıdır. İkincisi Osmanlı’nın kuruluşu ve Viyana kapılarına dayanmaya varan süreçtir. Devamlı yükseliş hali, fütuhat becerisiyle genişleyen coğrafyanın neticesinde büyük bir çeşitliliği hakimiyeti altına alması ve bünyesinde barındırabilme kabiliyeti ikinci büyük çıkışıdır. Üçüncü ve en büyük çıkışı da şöyle ifade eder; Viyana önlerine kadar gelen Osmanlılar’ın geri çekilmesi üç asra yakın bir sürede gerçekleşti. Karşısında duran siyasi, özellikle iktisadi güce rağmen bekasını muhafaza ederek ustaca çekildi. Paradoks gibi gözükse de, bu da üçüncü ve en önemli çıkışıdır. Bir hatıramı da buraya ekleyelim. 2010 yılında Urumçi seyahatimiz esnasında uçsuz bozkırlara, kupkuru bir çöle bakarak bu üçlemenin en başına gelecek bir madde daha ekledi Hoca; “Türklerin en muhteşem çıkışı her şeyin başında bu coğrafyadan çıkmalarıdır” demişti.

Cumhuriyet 80’den sonra kapitalistleşti

Hoca Osmanlı’nın çökmesi ifadesini hiç kabul etmezdi. İnsanlık tarihinin en uzun ömürlü, tek hanedanlı devletidir Osmanlı Devleti. Osmanlı, Cumhuriyet ile birlikte yalnızca rejim değiştirdi ve varlığına devam ediyor. Bayrak aynı bayrak, toprak aynı toprak, millet aynı millet, coğrafya aynı coğrafya. Tarih sahnesinden çekilmesi gibi bir ifadeyi kabul etmek mümkün değildir, bu hususlara bakınca. Yine kendisi bu nazarla çok önemli bir hususu da vurgulardı; Cumhuriyet bile 1980’lere kadar kapitalistleşmemişti. “Sağlam yerin tamirine” girişmeyen Osmanlı, kapitalizmi de temel ilkelerine aykırı bulduğundan reddetmişti.

Mirac Meriç Ayal, İhsan Ayal ve Mehmet Genç
Mirac Meriç Ayal, İhsan Ayal ve Mehmet Genç

O bir hayat filozofuydu

Mehmet Genç genel olarak Osmanlı tarihçisi veya Osmanlı iktisat tarihçisi olarak bilinir. Ancak bu onun sıfatlarından biridir. Hoca Schopenhauer vari bir hayat filozofudur. Kendi çalışmalarında sürdürdüğü tavrı, hayatında da gösterirdi. Son nefsine kadar sürekli okuyan birisiydi. Felsefeden psikolojiye, sosyolojiden tiyatroya, tarihten edebiyata sürekli okumalar yapardı. O allame-i kül idi, her disiplin üzerine okumalar yapardı. Ama bunlarla ilgili yazmazdı. Bu bilgi birikimiyle zihnindeki en büyük problem olan “Sanayi Devrimi’nin Osmanlı sistemini nasıl etkilediğini” düşünmeye devam ederdi. Devlet-i Âliyye-i Ebed-Müdded denilir Osmanlı’ya ancak bu kuruluştan itibaren kullanılan bir tabir değildir. Osmanlı Devleti’nde müesseselerin ne zaman başlar ne zaman biter kimse anlamaz. Wagner’in müziği gibi…

Kaynak: Merve Akbaş   Yeni Şafak

https://www.yenisafak.com/hayat/son-nefesine-kadar-ilimle-ugrasti-3616762


Share:

En Popüler Yayınlar


Yürü! Hür mâviliğin bittiği son hadde kadar!... İnsan, âlemde hayâl ettiği müddetçe yaşar. Yahya Kemal Beyatlı

DR. MEHMET GENÇ ARAŞTIRMALARI

Translate

Bu Blogda Ara

Link list 3